Μία από τις σημαντικότερες προεπαναστατικές μάχες του αρματολικίου Γρεβενών (Δοτσικού-Σαμαρίνας), που σημειωτέον ιδρύθηκε το 1537, διεξήχθη το έτος 1770 στην περιοχή Ρέντα –Σταυρός της Σαμαρίνας. Ο Σαμαριναίος αρματολός Γιάννης Πρίφτης ή Γιάννης του Παπά, μαζί με τον Τότσκα από την Λάβδα, τον Γιάννη Μπουκουβάλα και άλλους 160 κλέφτες, κατέσφαξαν ένοπλο σώμα 2.000 Τουρκαλβανών από την Κολώνια, οι οποίοι επέστρεφαν από τη Θεσσαλία, ύστερα από λεηλασίες και σφαγές που διέπραξαν κατά την διάρκεια των Ορλωφικών, σέρνοντας μαζί τους μάλιστα και 1000 γυναικόπαιδα! Την ιστορία μου την διηγήθηκε με γλαφυρότητα ο πατέρας μου Ζήσης Πλίτσης, όταν ήμουν ακόμα παιδί, ενώ την μαγνητοφώνησα το 1995 και την συμπεριέλαβα στο ανέκδοτο βιβλίο μου «Οι Αρειμάνειοι». Η αναφορά αυτή είναι ένα μικρό αφιέρωμα στην πλούσια και διαρκή συνεισφορά των προγόνων μας στους αγώνες του Έθνους.
Ο Σταυρός
« Όπως έλεγαν οι παππούδες, εκεί στον «Σταυρό», στη ράχη απέναντι απ’ την Σαμαρίνα, είχε γίνει μεγάλη μάχη. Επί Τουρκίας και πριν τον Αλή-Πασιά ακόμα [1770]. Ήταν η χρονιά που οι Αρβανιτάδες απ’ την Κολώνια είχαν περάσει από δω και ρήμαξαν όλη την Ελλάδα [Ορλωφικά]. Ναι… Είχε σηκώσει επανάσταση η Ελλάδα τότες. Οι Τούρκοι τότε φώναξαν τους Αλβανούς να βοηθήσουν. Λοιπόν…Πήγαν αυτοί στα Τρίκαλα και τα ρήμαξαν. Όλη τη περιφέρεια εκεί. Έσφαξαν, … άρπαξαν αυτού, … ει! χαμός Κυρίου!… Στον γυρισμό, που λες, πήγαν να περάσουν πάλι από δω, στα δίπλα απ’ την Σαμαρίνα. Είναι μονοπάτι εκεί, απ’ τον «Σταυρό», την «Ρέντα», … «Κίρκουρι» αυτού, «Γκρέκο», … Κεράσοβο και ίσια στην Αλβανία μέσα, στην Κολώνια. Ακόμα και τώρα οι Αλβανοί, βλέπεις, απ’ αυτό το μονοπάτι έρχονται. Τέλος πάντως… Έφτασαν οι Αρβανίτες εδώ φορτωμένοι με τα πλιάτσικα Μαζί έσερναν και πολλές γυναίκες Χριστιανές, απ’ αυτές που είχαν ζαπώσει και τις πήγαιναν στην Κολώνια. Τα ομορφότερα κορίτσια ήταν αυτά. Αρχηγός των Αλβανών ήταν ο Βελή-μπέης, πατέρας του Αλή-Πασιά. Δυό χιλιάδες Αρβανίτες ήταν, όπως έλεγαν οι παλιοί! Οι Κλέφτες οι δικοί μας όμως τους περίμεναν εκεί, στον «Σταυρό», με αρχηγό ένα ατρόμητο παλικάρι, τον Γιάννη Πρίφτη ή Γιάννη του Παπά, όπως τον έλεγαν. Ήταν ο Αρματολός της περιφέρειας Σαμαρίνας. Λοιπόν… Τους είπαν όμως πρώτα: «Αφήστε όλα τα πλιάτσικα εδώ και περάστε να πάτε στην Κολώνια!» Αυτοί δεν δέχθηκαν. Σαν τους έβαλαν μπροστά οι δικοί μας αυτού…, τους πελέκισαν! Από δυό χιλιάδες Κολωνιάτες, άφησαν μοναχά έναν, τον πιο όμορφο. Λυπήθηκαν την ομορφιά του. Αυτόν, αφού τον
τύφλωσαν, τον έβαλαν σ’ ένα άλογο και τον άφησαν να πάει τα μαντάτα στην Κολώνια. Τσ’ υπόλοιποι τσ’ έσφαξαν σαν αρνιά και τους παλούκωσαν! Για να μην ξαναπεράσουν από δω, κατάλαβες;… Και τέτοια τρομάρα πήραν οι Αρβανιτάδες, που από τότε οι μανάδες τους φοβερίζουν τα παιδιά μ’ αυτά τα λόγια: «Έρδε Γιάννη Πρίφτη πρέστε κόκα!» Δηλαδή: «Έρχεται ο Γιάννης Πρίφτης να σου κόψει το κεφάλι!»
Τέτοια παλικάρια είχετότες η Σαμαρίνα και δεν την πατούσε Τούρκου ποδάρι! Ατρόμητα!… Γι αυτό και το τραγούδι έμεινε από τότες:
«Τι είν’ τα μπαϊράκια που ’ρχονται απ’ του Ρωμιού τη ράχη;
Κι ο Γιάννης χαμογέλασε, ταράζει το κεφάλι,
παίρνει και ζώνει το σπαθί, παίρνει και το τουφέκι
και κάνει τον ανήφορο σαν το ’μορφο περιστέρι,
κι η μάνα του από κοντά του σκούζει και βελάζει:
–Που πας, Γιάννη μου, μοναχός, δίχως κάναν κοντά σου;
-Και τι τους θέλω τους πολλούς, πάνω και μοναχός μου.
Σαν βάνει και χουχούγιαζε σαν άλογο βαρβάτο:
-Που πάτε, Σκυλοαρβανιτιά, κι εσείς βρε Κουλουνιάτες;
Εγώ είμαι ο Γιάννης του παπά, Γιάνν’ς του Παπανικόλα.
Δεν είναι εδώ τα Γριβινά, δεν είναι το Ζαγόρι,
δεν είναι εδώ η Λάϊστα κι όλα τα Βλαχουχώρια.
Εδώ το λεν ψηλά βουνά, ψηλά στη Σαμαρίνα,
που πολεμάν μικρά παιδιά, γυναίκες και κορίτσια».
Μιχάλης Ζ. Πλίτσης